4 september 2025
De aankoop van de F-35-gevechtsvliegtuigen door België is een van de meest besproken investeringen van Defensie van het afgelopen decennium. Het kostenplaatje blijft een bron van discussie (en misverstanden), maar wat is nu precies de meerwaarde van de F-35 voor Defensie en voor België? Kolonel vlieger Roeland Van Thienen, directeur van het F-35-programma van de Luchtmacht, beantwoordt de vragen.
Waarom is de F-35 een essentiële investering voor de Belgische Defensie?
De F-35 is cruciaal voor de controle van de derde dimensie, het luchtruim, wat essentieel is voor alle andere militaire operaties. In vredestijd bewaken deze vliegtuigen voortdurend ons luchtruim. Daarnaast spelen ze een cruciale rol bij de uitschakeling van doelen diep in vijandelijk gebied en bij de ondersteuning van de land- en zeestrijdkrachten. De oorlog in Oekraïne toont wat er gebeurt zonder luchtoverwicht: aanhoudende aanvallen, hoge kosten en talloze slachtoffers. Een toestel van de nieuwste (vijfde) generatie, zoals de F-35, is ontworpen om dat luchtoverwicht te behalen.
Het belang van de F-35 verklaart ook waarom landen als Rusland en China hun eigen F-35 willen bouwen. Daarom zijn er strikte beveiligingsmaatregelen. Niet alle capaciteiten worden publiek gemaakt om strategisch voordeel te behouden.
Hoe moeten we het totale kostenplaatje begrijpen?
Om een volledig en realistisch beeld te krijgen, is het belangrijk om verder te kijken dan enkel de aankoopprijs. Zo omvat het onder meer investeringen in opleidingen voor piloten, aangepaste infrastructuur en upgrades, het nodige personeel, brandstof en het onderhoud van de toestellen. De zogenaamde Total Cost of Ownership weerspiegelt dus de totale kost over de volledige levensduur van het programma - veertig jaar - en geeft een transparanter beeld van de werkelijke waarde en inzetbaarheid van de capaciteit.
Het gaat dus om een aanzienlijke investering?
Zeker, maar het is belangrijk om bedragen in de juiste context te plaatsen. Er circuleren veel bedragen in de media, maar het is belangrijk om appels met appels te vergelijken. Je moet je altijd afvragen: wat houdt dat bedrag in? Zijn alle kosten inbegrepen, zoals opleiding en onderhoud? De enige juiste manier om te vergelijken is om de Total Cost of Ownership te berekenen. België en 12 andere Europese landen hebben een dergelijke analyse uitgevoerd en telkens blijkt de F-35 de goedkoopste, meest efficiënte en beste optie te zijn. Het bedrag is aanzienlijk, maar relatief voordelig gezien de geboden capaciteit.
Er wordt in het debat vaak verwezen naar de kost per vlieguur. Is dat een goede maatstaf?
Niet helemaal. Wanneer een toestel bijvoorbeeld een weekend lang stand-by staat op Quick Reaction Alert zonder effectief te vliegen, lopen de personeels- en infrastructuurkosten gewoon door. Uit de berekeningen blijkt dat de F-35, ondanks zijn geavanceerde technologie, goedkoper is dan oudere vliegtuigen zoals de Rafale, Typhoon, Gripen of F/A-18.
Kunnen de kosten in de toekomst nog stijgen?
Het programma houdt rekening met prijsschommelingen zoals inflatie, stijgende grondstofprijzen, transport- en personeelskosten en wisselkoersen. Er zijn buffers voorzien om deze op te vangen. De recente stijgingen door COVID, de oorlog in Oekraïne en wereldwijde inflatie hebben invloed, maar dat geldt voor elk wapensysteem, niet enkel voor de F-35.
België is niet het enige land dat de F-35 koopt. Wat zijn de voordelen daarvan?
Wereldwijd zullen uiteindelijk meer dan drieduizend F-35-vliegtuigen worden gebouwd. Die schaalgrootte zorgt ervoor dat de eenheidsprijs daalt en maakt ook het onderhoud, de onderdelen en de upgrades goedkoper.
België investeert dus niet alleen efficiënt, maar kiest ook voor een toestel dat breed gedragen wordt in Europa. Waar vaak wordt geklaagd over te veel verschillende wapensystemen in Europa, vormt de F-35 juist een uitzondering.
Wat is de economische return voor ons land?
De aankoop levert ook een meerwaarde op voor de Belgische industrie. De FOD Economie volgt het maatschappelijk rendement op, dat tot nu toe in lijn ligt met de oorspronkelijke prognoses.
Voor elke geproduceerde F-35 - momenteel zijn dat er al meer dan 1.100 - genereren bedrijven die deel uitmaken van de Belgische Syensqo Group (vroeger Solvay) ongeveer twee procent van de waarde. Daarnaast produceert BeLightning momenteel zo’n 400 horizontale staartvlakken. Als de productietrend zich voortzet, overstijgt het maatschappelijk rendement op termijn de waarde van de initiële aanbesteding.
Via het mechanisme van de ‘essentiële veiligheidsbelangen’ kreeg de Belgische defensie-industrie bovendien toegang tot vijfde generatie precisietechnologieën, wat haar positie voor de toekomst versterkt.
Tot slot: waarom is de F-35 volgens u de logische keuze voor België?
Vanuit het perspectief van langetermijnkosten, schaalvoordeel, hoogtechnologische return en strategische meerwaarde is er vandaag geen alternatief dat zoveel luchtgevechtscapaciteit biedt aan deze prijs. De F-35 is dus niet alleen militair, maar ook budgettair en economisch de beste keuze.
Kolonel Roeland Van Thienen trad in 1998 toe tot de Koninklijke Militaire School en werd opgeleid tot F-16 piloot. Hij nam deel aan internationale missies in Afghanistan, Libië, Irak, Syrië en de Baltische staten. Later werd hij testpiloot en werkte mee aan het vervangingsprogramma voor de F-16. Sinds de zomer van 2024 is kolonel vlieger Van Thienen F-35 Capability Director bij Defensie.